Wat Is Bewustzijn
Vrij naar Nathan Gardels, hoofdredacteur van Noema
Als niet-wetenschapper en zeker naïeve leek ben ik altijd gefascineerd geweest door de gedachte dat twee ogenschijnlijk tegengestelde theorieën over bewustzijn aspecten van dezelfde realiteit zouden kunnen zijn.
Erwin Schrödinger, de baanbrekende kwantumfysicus, postuleerde dat bewustzijn een fundamenteel kenmerk is — het weefsel — van het universum, verdeeld via de geïndividualiseerde ervaring van bewustzijn. Gerald Edelman, een Nobelprijswinnende neurobioloog die wordt beschouwd als de meest vooraanstaande "materialist" op dit gebied, geloofde dat bewustzijn volledig een functie is van belichaming.
Hoe kan het, vroeg hij, dat alle menselijke diversiteit in alle tijden dezelfde ervaring kan delen? Dat een persoon in de ene eeuw een berg op dezelfde manier kan zien als iemand in een andere eeuw? In de vruchtbare geest van de natuurkundige werd de eenheid van bewustzijn bevestigd door "het empirische feit dat bewustzijn nooit in het meervoud wordt ervaren, alleen in het enkelvoud. Niet alleen heeft niemand van ons ooit meer dan één bewustzijn ervaren, maar er is ook geen spoor van indirect bewijs dat dit ooit ergens ter wereld is gebeurd."
Ter gelegenheid van de publicatie van zijn boek “Wider Than the Sky: The Phenomenal Gift of Consciousness” in 2004, ging ik naar Edelman in zijn “wetenschappelijke klooster” in La Jolla, Californië. Het is de moeite waard om een deel van dat gesprek te reproduceren vanwege de helderheid waarmee Edelman zijn hoofdtheorie van “reentrant interactions” uitlegde, die de onderscheidende “qualia” of subjectieve ervaringen van menselijk bewustzijn creëren, die samen het bewustzijn vormen.
Wat verklaart het bewustzijn bij mensen — dat wil zeggen, zich bewust zijn van en in staat zijn om verder te gaan dan “de gegeven informatie” in een bepaalde situatie? Wanneer ontstond het?
Gerald Edelman: Het belangrijkste om te begrijpen is dat de hersenen “contextgebonden” zijn. Het is geen logisch systeem zoals een computer die alleen geprogrammeerde informatie verwerkt; het produceert geen voorbestemde uitkomsten zoals een klok. Het is eerder een selectiesysteem dat, door patroonherkenning, dingen op steeds nieuwe manieren samenvoegt. Het is dit selectierepertoire in de hersenen dat elk individu uniek maakt, dat verantwoordelijk is voor het vermogen om poëzie en muziek te creëren, dat verantwoordelijk is voor alle verschillen die voortkomen uit hetzelfde biologische apparaat: het lichaam en de hersenen. Er is geen enkelvoudige mapping om de geest te creëren; er is eerder een onvoorziene pluraliteit aan mogelijkheden. In een logisch systeem worden nieuwigheid en onvoorziene variatie vaak beschouwd als ruis. In een selectiesysteem biedt een dergelijke diversiteit juist de mogelijkheid voor gunstige selectie.
Hier leverde Darwin en zijn poging om variantie binnen biologische populaties te verklaren door middel van natuurlijke selectie het sleutelidee. Als we de hersenen beschouwen, hebben we het over een populatie van honderden miljarden cellen die het aantal sterren aan de hemel ver overtreft. Het aantal mogelijke verbindingen dat deze cellen kunnen maken, overtreft het aantal deeltjes in het universum.
Om een idee te geven hiervan, bedenk dat de cortex van je hersenen 30 miljard neuronen heeft. Het heeft minstens een miljoen miljard verbindingen. Als je één verbinding per seconde zou tellen, zou je pas 32 miljoen jaar later klaar zijn met tellen.
Ongeveer 300 miljoen jaar geleden, tijdens de overgang van reptielen naar vogels en zoogdieren, begon het thalamocorticale systeem zich te ontwikkelen uit een paar verzamelingen neuronen, die vervolgens enorm in aantal toenamen. De thalamus bevindt zich in het midden van de hersenen en is ongeveer zo groot als uw duim. Het geeft signalen door van alle zintuigen behalve geur naar de cortex van de hersenen die, via veelvoudige lussen en paden, "terugspreekt" naar de thalamus.
Concurrentie om voordeel in de omgeving vergroot de verspreiding en sterkte van bepaalde synapsen, of neurale verbindingen, volgens de "waarde" die eerder werd bepaald door evolutionaire overleving. De hoeveelheid en de variantie in dit neurale circuit is erg groot. Bepaalde circuits worden boven andere geselecteerd omdat ze beter passen bij wat de omgeving ook presenteert. Als reactie op een enorm complexe constellatie van signalen, organiseert het systeem zichzelf volgens het populatieprincipe van Darwin. Het is de activiteit van dit enorme web van netwerken dat bewustzijn met zich meebrengt door middel van wat we "reentrant interactions" noemen, die helpen om de "realiteit" in patronen te organiseren.
De thalamocorticale netwerken werden tijdens de evolutie geselecteerd omdat ze mensen het vermogen gaven om hogere-orde discriminaties te maken en zich op een superieure manier aan hun omgeving aan te passen. Dergelijke hogere-orde discriminaties verlenen het vermogen om zich de toekomst voor te stellen, het verleden expliciet te herinneren en zich bewust te zijn van het bewustzijn.
Omdat elke lus wordt gesloten door zijn circuit te voltooien via de verschillende paden van de thalamus naar de cortex en terug, kan de hersenen "invullen" en kennis verschaffen die verder gaat dan wat je onmiddellijk hoort, ziet of ruikt. De resulterende discriminaties staan in de filosofie bekend als qualia. Deze onderscheidingen verklaren het ongrijpbare bewustzijn van stemming, en ze definiëren de groenheid van groen en de warmte van warmte. Samen vormen qualia wat we bewustzijn noemen.
Zeggen dat bewustzijn zichzelf organiseert volgens evolutionaire principes zonder ultieme Programmeur is zeggen dat er geen scheiding is tussen ziel en materie, dat de geest zich niet in een of ander spookachtig domein bevindt, maar eerder een biologisch fenomeen is. U zegt inderdaad dat het hoofddoel van uw boek is "om degenen die geloven dat bewustzijn metafysisch is, te ontdoen van hun bekoring."
Edelman: Het is natuurlijk dwaas reductionisme om te beweren dat u en ik slechts zakken vol moleculen zijn. Maar ik geloof niet dat bewustzijn voortkomt uit spookachtige krachten. De hersenen zijn belichaamd en het lichaam is ingebed in zijn omgeving. Dat trio moet op een geïntegreerde manier opereren. Je kunt de activiteit en ontwikkeling van de hersenen niet scheiden van de omgeving of het lichaam. Er is een constante wisselwerking tussen wat wordt herinnerd en gevisualiseerd - een beeld - en wat er daadwerkelijk gebeurt in de zintuigen. We weten nu dat deze wisselwerking mogelijk wordt gemaakt door re-entrante interacties tussen de thalamus en de cortex.
Eerst komen signalen mijn hersenen binnen via deze zogenaamde dynamische kern. Later kan ik beelden 'zien' met mijn ogen dicht. Maar ik gebruik dezelfde circuits, alleen op een bredere, algemenere en unieke manier - misschien gestimuleerd door een plezierige herinnering of een ambitieus idee. De hersenen kunnen met zichzelf praten en de bewuste hersenen kunnen hun onderscheidingsvermogen gebruiken om de toekomst te plannen, het verleden te vertellen en een sociaal zelf te ontwikkelen. Is bewustzijn hetzelfde als geest? Als je de uniciteit van elk individueel bewustzijn een ziel wilt noemen, vind ik dat prima. Maar er is een probleem waar niemand van ons graag mee te maken krijgt. Als het lichaam gaat, gaan wij.
Op het risico af dat ik een beetje zweverig klink, zoals elke speculatie over het 'harde probleem' van de onbekenden van het bewustzijn doet, kunnen ze niet allebei waar zijn? Met andere woorden, is het mogelijk dat Schrödingers “totale geest” een soort kwantumreserve is die gedownload en differentieel gefaseerd is in qualia via het materialistische medium van natuurlijke selectie, dat Edelman “neuraal darwinisme” noemt? Zijn het de belichaamde menselijke zintuigen die in feedbackloops interacteren met hun omgeving die de ongevormde golf van fundamenteel bewustzijn onthullen via het deeltje van een specifieke ervaring?
Het juiste antwoord is: Wie weet?
“Wie weet?” zou een passende titel zijn voor de beste inventarisatie tot nu toe van de talloze visies op bewustzijn, van metafysisch tot materialistisch, samengesteld door Robert Lawrence Kuhn en getiteld “Een landschap van bewustzijn: op weg naar een taxonomie van verklaringen en implicaties,” onlangs gepubliceerd in het tijdschrift “Progress in Biophysics and Molecular Biology.”
Kuhn, die een Phd heeft in neurobiologie, is gastheer van de langlopende PBS-serie “Closer to the Truth.” Zoals hij schrijft in de inleiding van zijn tijdschriftartikel: "Mijn doel hier moet nederig zijn: verzamelen en categoriseren, niet beoordelen en oordelen. Zoek inzichten, geen antwoorden." Het zal moeilijk zijn om een completere gids te vinden om alle uiteenlopende opvattingen over bewustzijn te verkennen dan deze.
In het komende jaar zullen Noema en het Berggruen Institute de divergentie van theorieën die Kuhn documenteert, onderzoeken. Wie weet wat we zullen vinden? Blijf op de hoogte.
Deel uw gedachten met ons. Stuur een e-mail naar feedback@noemamag.com.