Vooruitblik Op De 19e Eeuw
De op regels gebaseerde liberale internationale orde, decennialang ondersteund en gegarandeerd door de Amerikaanse macht, is naar de prullenbak van de geschiedenis verwezen door de plotselinge desertie van de oprichter van de orde van de voorwaarden en premissen.
Na slechts één maand aan de macht heeft Team Trump fundamenteel gebroken met de langdurige orthodoxie van het establishment in Washington op bijna elk front. Waar vrijhandel ooit evangelie was, is het nu tarieven. Europeanen worden alleen als waardevolle bondgenoten beschouwd als ze hun eigen verdediging kunnen betalen, de ideologische instelling van de regering kunnen delen en hun overgereguleerde markten kunnen openen om plaats te maken voor de digitale dominantie van de Amerikaanse Big Tech.
In plaats van verontwaardiging te uiten over China's plannen om Taiwan in te nemen, Ruslands bloedige poging om Oekraïne in te nemen of Israëls visie om de Westelijke Jordaanoever te annexeren, overweegt Team Trump openlijk zijn eigen Anschluss van andermans grondgebied in Groenland, het Panamakanaal en zelfs Canada. Voor zover we tot nu toe kunnen nagaan, houdt het idee van de president voor een vreedzame oplossing van deze conflicten in dat de sterkere macht krijgt wat hij wil.
Dat de VS zich nu bij de andere revisionistische machten van China en Rusland heeft aangesloten door ronduit soevereinistisch eigenbelang te beweren dat niet wordt gehinderd door de regels van anderen, voorspelt een wereld die niet anders is dan de 19e eeuw, toen de grootmachten exclusieve invloedssferen uithingen.
Dit is het vooruitzicht dat zowel historicus Niall Ferguson als politiek theoreticus Francis Fukuyama vorige week in gesprekken voorzagen. Op zijn provocerende manier beweert Ferguson dat de liberale wereldorde in ieder geval grotendeels een fictie was die de rauwe macht van het Amerikaanse rijk verhulde. Trump heeft alleen de kledingstukken afgedaan die hem opkleedden en de handschoenen uitgetrokken. Fukuyama erkent dat de geschiedenis voorlopig niet alleen niet eindigde in liberaal universalisme na de Koude Oorlog in 1989, zoals hij had gehoopt, maar dat het is teruggekeerd naar de manier waarop de macht een eeuw eerder in de wereld was geregeld.
Wat bij beiden opkomt met betrekking tot de VS is een terugkeer naar het beleid van William McKinley, de president van 1897 tot 1901 die Trump zo bewondert. Net als Trump kondigde McKinley eenzijdig wederkerige tarieven af met alle handelspartners, wat hem de bijnaam "de Napoleon van de Bescherming" opleverde. Verder initieerde hij de Spaans-Amerikaanse oorlog om Cuba te ontdoen van Spaanse heerschappij en invloed op het nabije halfrond, en loste het conflict uiteindelijk op door Puerto Rico en de Filipijnen als territoriale protectoraten in te nemen. Hij annexeerde ook Hawaï om Amerikaanse macht in de Stille Oceaan te projecteren en zette keizerlijk China onder druk om zijn deuren te openen voor handel met westerse mogendheden.
Wereldwijde Weimar of Modus Vivendi?
Een wereld van soevereinistische grootmachten vormt geen internationale orde. Het is eerder een collage van op zichzelf staande entiteiten die niet veel verschillen van de stadstaten van Europa in de middeleeuwen — geen enkele is sterk genoeg om de anderen te domineren.
Verwijzend naar de instabiliteit van Duitsland tussen de twee wereldoorlogen, ziet de scherpzinnige reisauteur en geopolitieke waarnemer Robert Kaplan in deze situatie een "wereldwijde Weimar" van voortdurende chaos en conflict als gevolg van het vacuüm van een hegemonische autoriteit of concert van machten die in staat zijn de vrede te bewaren.
De conservatieve Duitse jurist Carl Schmitt schreef in 1950 op dezelfde manier de opkomst van verschillende machtscentra zonder een overheersende kern, maar zag het anders: als ze ongeveer gelijkwaardig waren in hun capaciteiten, kon er een stabiele modus vivendi tussen hen worden gevestigd, zolang ze zich maar niet met elkaars zaken bemoeiden.
Zoals hij het zag, regeert in elk tijdperk het machtige apparaat over hoe land, zee en technologie worden "toegeëigend, verdeeld en gecultiveerd", waarbij elk een "krachtveld van menselijke kracht en activiteit" vormt. Hij noemde dit krachtveld Grossraum, of "grote ruimte", verbonden door de "geest van wetten", of "nomos", gemanifesteerd in de verschillende particularismen van morele smaak, levensstijl, regeringsvorm en, met het oog op de toekomst, zou ik eraan toe willen voegen, AI-platforms.
In Schmitts scenario zouden “meerdere onafhankelijke Grossraum een evenwicht tussen elkaar kunnen vormen als ze ‘zinvol gedifferentieerd zijn en intern homogeen zijn.’”
De voor de hand liggende grootmachten en hun invloedssferen die een op deze manier verdeelde wereld zouden vormen, zijn China, Amerika, Rusland/Eurazië en India. Of Europa de facto binnen de Amerikaanse sfeer valt of niet, hangt af van zijn vermogen om als continentale entiteit te cohereren.
Clash of Civilizational States
Betekenisvolle differentiatie en interne eenheid van de nieuwe soevereine zones zouden in de komende decennia goed geconsolideerd kunnen worden door een intensiverende clash of civilizations. De autoriteiten in China en Rusland hebben hun landen onlangs geïdentificeerd als “civilizational states” om hun macht te legitimeren door historische continuïteit, en zichzelf neer te zetten als onderscheidend en apart van de universalistische claims van de nu uiteenvallende westerse orde.
Dit heeft op zijn beurt geleid tot een groeiend sentiment in het Westen — al aangewakkerd door 9/11 en de aanhoudende terroristische aanslagen in Europa — dat het ook in beschavingstermen moet worden gezien. De bewering van onevenredige waarden door anderen brengt een herbevestiging van de eigen waarden met zich mee.
De Hongaren Viktor Orban, Elon Musk en de Italiaan Giorgia Meloni spreken bijvoorbeeld allemaal over de noodzaak om de vorming van inheemse gezinnen te stimuleren ten opzichte van immigranten en de "westerse beschaving" te verdedigen, die de Italiaanse premier definieert als geworteld in "de Griekse filosofie, het Romeinse recht en het christelijk humanisme".
Deze week publiceerde Palantir CEO Alex Karp een boek met de titel "The Technological Republic: Hard Power, Soft Beliefs and the Future of the West", waarin hij betoogt dat het Westen alleen kan overleven als Amerika de technologische grens domineert en die bekwaamheid militair toepast om uitdagers af te weren. Hij roept Silicon Valley op om te stoppen met het verspillen van zijn talenten aan de frivole afleidingen van het 'laatkapitalisme', zijn slappe bedenkingen over het versterken van de gewapende macht van de VS te laten varen en de morele helderheid te krijgen die nodig is om een vrij volk te blijven.
'Beschaving' is natuurlijk een onbepaald concept met dwarsdoorsnijdende interne kloven die elke gemakkelijke classificatie tarten, zoals Fukuyama in ons gesprek aangaf. Voor sommigen betekent 'het Westen' de Verlichting en liberale normen van een open samenleving. Voor anderen staan traditionele waarden uit de christelijke traditie centraal.
In Europa snijdt die kloof nog op een andere manier: hoewel ze sympathiek staan tegenover de culturele visie van Trump, zullen traditionalistische kiesdistricten zich politiek verzetten tegen het feit dat hun naties vazallen van Amerika worden. Tegelijkertijd lijken deze kiesdistricten sympathiek te staan tegenover Poetins cultureel conservatieve opvattingen over familie, religie en LGBTQ-kwesties.
Wat opvalt in Amerika op dit historische moment is dat de meest militante soevereinisten, zoals de Amerikaanse vicepresident JD Vance, minister van Defensie Peter Hegseth en Russell Vought, de nieuwe directeur van het Office of Budget and Management, allemaal prominent hun christelijke identiteit dragen en promoten als onderdeel van de Trump-revolutie. Voor hen betekent Making America Great Again het opnieuw christelijk maken.
In Charted Territory
Aangezien de toekomst ons terug lijkt te voeren naar de 19e eeuw, kan men niet zeggen dat we ons op "onbekend terrein" bevinden. Integendeel, we zijn dit pad al eerder bewandeld en weten hoe het leidde tot wereldoorlogen die de op wereldwijde regels gebaseerde orde, ondanks al zijn bekende neoliberale fouten, bedoeld was om herhaling te voorkomen.
Helaas, zoals Fukuyama betreurt, is het historische geheugen van naties vaak generatiegebonden. Eenmaal geleerde lessen worden later vergeten naarmate de jaren verstrijken en ervaringsgerichte herinneringen vallen als bladeren.
Ferguson mijmert dat historici achteraf gezien de jaren die we nu doormaken, wellicht beschouwen als een 'interbellum'-periode die begon na 1945, doorliep via twee koude confrontaties met het Westen, één met de Sovjets en de andere op dit moment met China, en nog niet zijn eindpunt heeft bereikt.
Volgens zijn schatting bevinden we ons op een kritiek punt waarop China zijn piekmacht nadert, terwijl Amerika zo hardnekkig gepolariseerd is dat het lijkt op de late Romeinse Republiek, een algemene toestand in de huidige democratieën die de voormalige Italiaanse premier Mario Monti 'dem-agony' noemt.
De strategische uitdaging in het in kaart gebrachte gebied dat voor ons ligt, is hoe we een evenwicht kunnen bereiken tussen de opnieuw opkomende invloedssferen van de grootmachten, zodat oorlog wordt vermeden terwijl deze asymmetrie zich ontvouwt.
Vrij naar Nathan Gardels, hoofdredacteur van Noema