Minimale Levensvatbare Zachtheid

Vrij naar Flavio Masson, UX Collective

Als we zo bewust zijn over wat een product minimaal levensvatbaar maakt, zouden we dan niet ook moeten overwegen wat minimaal nodig is voor innovatie en technologie om binnen de grenzen van onze relationele verplichtingen te opereren?

Dit verhaal gaat over mijn voortdurende onderzoek naar lijnen.

Lijnen markeren paden tussen punten en bepalen de richting en grenzen. Dit is precies wat ze gevaarlijk maakt.

We zijn gewend aan lijnen. Ze zijn overal, snijden door ons sociale weefsel, snijden onze identiteiten en ons begrip van de wereld. Deze lijnen verdelen ons in categorieën die echt aanvoelen: republikeins | democraat, deze culturele identiteit | die ethische groep, haves | have-nots.

Sommige lijnen lopen dieper, hun wortels reiken terug tot onze vroegste pogingen om een chaotische wereld te begrijpen. Ze echoën onze oeroude behoefte om te classificeren: voedsel | gif, vriend | vijand. We oefenen al millennia met het trekken van deze lijnen, waarschijnlijk sinds onze Eurochristelijk-Joodse God de mens voor het eerst van de natuur scheidde door tegen Adam en Eva te zeggen: "Jullie zijn nu van dit land af, gescheiden van de natuur. Begin te zweten voor je voedsel." En vanuit deze oorspronkelijke scheiding begon de mens zijn eigen voedsel te synthetiseren, te werken en arbeid te verkopen op een markt, en begon te concurreren en op te schalen. Deze oeroude scheiding tussen mens en natuur vormde het toneel voor andere fundamentele scheidingen: geest | lichaam, ik | ander. Dit zijn niet alleen ideeën, maar fundamentele manieren waarop we hebben geleerd de realiteit waar te nemen.

Michelangelo Buonarroti, Plafond van de Sixtijnse Kapel, travee 4, De val en verdrijving uit de tuin van Eden, 1509-10, fresco, 280 x 570 cm, Cappella Sistina, Vaticaan. Hier begon het onheil.

Maar ondanks hun schijnbare stevigheid zijn deze lijnen — van de meest alledaagse tot de meest diepgaande — noch vaststaand noch onvermijdelijk. Het zijn verhalen die we onszelf vertellen, handige ficties die onze wereld op manieren vormgeven die we vaak niet herkennen. En in die herkenning ligt de kiem van iets anders: de mogelijkheid om voorbij deze lijnen te kijken, om de rommelige, onderling verbonden realiteit te omarmen die ze altijd niet hebben kunnen vastleggen.

Mijn rebellie tegen lijnen begint op de meest eingefleischt (diepgewortelde, vlees-en-bloed) manier, door directe ervaring met een hypergeregimenteerd design thinking-initiatief in de gezondheidszorg. Dit project, gericht op het bevorderen van de gezondheid van werknemers, was gebaseerd op het Double Diamond-raamwerk.

Er zit een verleidelijke eenvoud in lijnen: ze oriënteren ons op vooraf bepaalde paden, waarbij we uitgaan van een rechttoe rechtaan traject van vooruitgang. Ze verdelen complexe, verweven realiteiten in kunstmatige categorieën, waardoor het onduidelijk wordt hoe onze uitdagingen in elkaar overvloeien. Ze reduceren onze meest lastige problemen tot beheersbare, maar jammerlijk ontoereikende probleemdefinities, waardoor we verder verankerd raken in het technē-paradigma van maken en ingrijpen.

Naarmate de beperkingen van deze probleemoplossingsaanpak steeds duidelijker werden, ontstond er een extra paradox: terwijl het team dat het initiatief uitvoerde ernaar streefde het welzijn van werknemers te verbeteren (de reikwijdte van het project), leed het team zelf aan een burn-out. Toch liet ons lineaire raamwerk weinig ruimte om deze realiteiten te erkennen of aan te pakken.

In feite was het project — dat als succesvol werd beschouwd voor het de-risking van zakelijke richtingen — een typische pyrrusoverwinning.

The pyrrusoverwinning van de Mulligan-wachten in Maine door Joseph Ferdinand Keppler (1 februari 1838 — 19 februari 1894[1]) — een in Oostenrijk geboren Amerikaanse cartoonist en karikaturist die de groei van satirische cartoons in de Verenigde Staten sterk beïnvloedde.

Een pyrrusoverwinning is een overwinning die zo'n verwoestende tol eist van de overwinnaar [en verwante entiteiten] dat het gelijk staat aan een nederlaag. Zo'n overwinning ontkent elk waar gevoel van prestatie of schaadt de vooruitgang op de lange termijn. De uitdrukking is afkomstig van een citaat van Pyrrhus van Epirus, wiens triomf tegen de Romeinen in de Slag bij Asculum in 279 v.Chr. een groot deel van zijn troepen vernietigde, wat het einde van zijn campagne dwong.

Het toonde niet alleen de beperkingen van het raamwerk aan, maar ook het potentieel voor instrumentalisering voor winst en controle, wat leidde tot een doorsijpelend verlies dat de probleemoplossers, degenen die ze probeerden te helpen en zelfs de sponsorende instelling zelf trof.

Dit is wat geleerde Antti Tarvainen de toekomst noemt als een terugkeer naar koloniale mythologieën.

“Kolonialisme onder de mantel van nieuwigheid”.

The Landing of Columbus’ (1847) door John Vanderlyn, met Columbus: de OG TAM-conquistador. Walter Benjamins concept van ‘eeuwige terugkeer’ belicht hoe hedendaagse marktverovering, net als koloniale expansie, cyclisch oude patronen herhaalt onder het mom van innovatie, en mythes over vooruitgang in stand houdt.

Het Trojaanse paard van het managerialisme: het fenomeen van de dubbele diamant

Ontwerponderzoekers hebben lange tijd geprobeerd om ontwerppraktijken te theoretiseren en conceptualiseren, maar pas toen de UK Design Council de uitdaging aanging om een raamwerk te creëren om het ontwerpproces empirisch te definiëren, ontstond de dubbele diamant, met zijn lijnen die projectfasen netjes scheiden.

Iedereen en zijn moeder heeft een versie van de Double Diamond in zijn gereedschapskist.

Beoefenaars hebben deze modellen gretig overgenomen, in lijn met een fenomeen dat ontwerpwetenschappers Lucy Kimbell en Cameron Tonkinwise managerialisme noemen — het alomtegenwoordige geloof in de waarde van professioneel management en de systematische uitrol van zijn methoden en praktijken.

Managerialisme is doorgedrongen tot diverse sociale contexten (publieke instellingen, maatschappelijke organisaties, het maatschappelijk middenveld) en heeft een specifieke vorm van technocentrisch rationalisme voortgebracht die scientisme bevoorrecht. Dit leidt tot routineuze, dogmatische en vaak ongepaste toepassingen van wetenschappelijke methoden — in wezen een voertuig worden voor het articuleren en realiseren van managementprioriteiten, terwijl niet-conforme manieren van zijn en kennisvorming worden onderdrukt.

Institutionalisme, universalisme en solutionisme

Zo speelt innovatietheater zich in grote lijnen af: institutionalisme vestigt een bepaald discours via 'deskundige' kennis en instellingen, waarvan wordt aangenomen dat ze universeel zijn — normen, aannames en kennis worden gegeneraliseerd naar elke situatie, waarbij cultuur of context wordt verworpen. Solutionisme sluit dan aan bij dit discours, waarbij bepaalde realiteiten in moderne organisaties boven andere worden geproblematiseerd, en waarbij altijd wordt gestreefd naar het veranderen van bestaande situaties in gewenste uitkomsten. Maya Chopra onderzoekt deze dynamiek in haar proefschrift, "Counteracting Dominant Design Through Intersectional Feminist Thought", waarin ze onthult hoe deze benadering vaak culturele nuances en alternatieve perspectieven over het hoofd ziet.

Wenselijk voor wie? In onze suikerrijke wereld lijken diabetesmedicijnen zeer wenselijk en zeker winstgevend — net als de verkoop van suiker. Er is hier sprake van een perverse synergie: hoe meer suiker er wordt geconsumeerd, hoe meer diabetesmedicijnen er nodig zijn. Doe een stapje terug en je zult zien dat preventie oneindig veel wenselijker is dan het behandelen van diabetes. Helaas is het zelden winstgevend (CMS probeert dit te veranderen door de gezondheidszorg te verschuiven van een fee-for-service-model naar een model dat kwaliteit en resultaten beloont, met gemengde resultaten. Een onderwerp op zich).

Deze constructies — waarbij gefabriceerd verlangen fundamentele, systemische verbeteringen overschaduwt — raken zo ingeburgerd dat ze onzichtbaar worden en worden afgedaan als feiten van het leven. Dit is Heideggers concept van verdinglijking in actie.

Pel de lagen van verdinglijking af en de dissonantie raakt je: design wordt paradoxaal genoeg "duurzaam en onhoudbaar, toekomst-makend en de-futuriserend, probleemoplossend en probleem-creërend", zoals Sharon Prendeville en Mikko Koria treffend beschrijven in hun "Design Discourses of Transformation"-artikel voor She Ji: The Journal of Design, Economics, and Innovation.

Machtsspelletjes

Nego Bispo (Antônio Bispo dos Santos, 1960 — 3 december 2023) was een prominente Braziliaanse quilombola-leider, activist en intellectueel. Hij wijdde zijn leven aan de strijd voor de rechten van Afro-Braziliaanse gemeenschappen, met name die in quilombos, en pleitte voor landrechten, cultureel behoud en de erkenning van de Afro-Braziliaanse geschiedenis. Zijn werk daagde koloniale structuren kritisch uit en liet een blijvende impact achter op sociale rechtvaardigheidsbewegingen in Brazilië. Hij overleed op 63-jarige leeftijd in São João do Piauí, staat Piauí, Brazilië.

Om alternatieve manieren van zijn en kennisproductie te illustreren, laten we een voorbeeld bekijken van de overleden Nêgo Bispo, een Braziliaanse quilombola-leider en filosoof die in december vorig jaar overleed. (Quilombolas zijn Afro-Braziliaanse bewoners van quilombo-nederzettingen die oorspronkelijk werden gesticht door ontsnapte slaven in Brazilië).

Bispo contrasteert twee spelvormen: voetbal en capoeira.

Stel je voor dat je op de tribune van een moderne voetbalwedstrijd zit en Engeland tegen Frankrijk kijkt. Je favoriete team verliest. Zelfs als je vaardigheden en tonnen energie hebt, kun je niet over de barrières springen en meedoen aan het spel; de barrières zijn er om het spel te beschermen. De strikte klok van 90 minuten tikt onverbiddelijk door, ten dienste van omroepen en sponsors. Wat ooit straatspel was, is nu een strak gecontroleerd spektakel. Regels zijn vastgelegd, scheidsrechters zijn oppermachtig en je bent opgesloten in passief toeschouwerschap. Zelfs de spelers kunnen niet van kant wisselen — iedereen blijft in zijn aangewezen rij tot het laatste fluitsignaal.

Voetbal, 'uitgevonden' door kolonisten, is een voorbeeld van lineair denken. Het werd in China gespeeld als cuju (蹴鞠) en in Griekenland als episkiros lang voordat het het eigen spel van FIFA werd — een klassieke kolonistenbeweging van toe-eigening die veel niet-Europese geschiedenissen en tradities uitwiste die geassocieerd werden met soortgelijke balspelen.

Schilderij uit de Xuande-periode (1425-1435) waarop Ming-keizer Xuande te zien is die eunuchen bekijkt die Cuju spelen, een oud Chinees balspel. Kunstwerk uit het Paleismuseum, Beijing.
Oud-Griekse voetballer die een bal in evenwicht houdt, afgebeeld in laag reliëf op een marmeren grafstele uit 400-375 v.Chr., gevonden in Piraeus. Te zien in het Nationaal Archeologisch Museum, Athene (item 873)

Denk nu eens aan een spel dat is bedacht door niet-lineaire denkers: Capoeira.

Schilderij van Johann Moritz Rugendas (1830) getiteld 'Capoeira spelen of oorlogsdans', met een groep die capoeira beoefent in Rio de Janeiro, Brazilië. Olieverf op doek.

Capoeira werd in de 16e eeuw uitgevonden door tot slaaf gemaakte Afrikanen in Brazilië als een vorm van verzet. Het combineert vechtkunst, dans en muziek. Het is een circulaire vorm van technologie die lichamen in beweging brengt en 'sintonia' (harmonie, min of meer). Het versterkt lichamen en vergroot het zelfinzicht in iemands capaciteiten en die van andere spelers (geen tegenstanders).

Het creëert samenhang tussen meerdere lichamen die hetzelfde kinesthetische systeem bewonen, ongeacht identiteiten. Het is een "collectieve bruisendheid" (Durkheim) en niet-gescripte "spontane communitas" (Turner), die flow en spel verenigt.

Er is geen begin of einde, geen winnaars of verliezers.

Beoefenaars kunnen naar believen in- en uitstappen en creëren, in hun eigen ritme.

Er zijn geen sprints in Capoeira.

Er is geen agenda.

De Capoeira-cirkel is poreus, waardoor iedereen erdoorheen kan stromen en nieuwe ideeën kan brengen.

Er is geen DEI in Capoeira, omdat er geen lijn is die mensen verdeelt. Dat betekent: het gaat er niet om mensen uit te nodigen in de kamer. Er is geen kamer.

Capoeira belichaamt malícia, een speelse wijsheid die gedijt op verrassing, misleiding en aanpassingsvermogen.

Je staat op z'n kop en ziet de wereld vanuit een ander perspectief.

Elke richting is mogelijk.

Geen lijnen om te volgen.

Als de macht wil dat je moe en meegaand bent, zal Capoeira je kracht opbouwen. Als de maatschappij productiviteit, drukte en effectiviteit eist, moedigt Capoeira aan tot diep luisteren. Als het systeem eenzame helden verheerlijkt, laat Capoeira ons zien dat we samen sterker zijn.

Foto uit 1950 van Austin Hansen waarop vrouwen te zien zijn die aan een lopende band werken bij het wenskaartenbedrijf Art Guild of Williamsburg. Zwart-witte gelatinezilverdruk, onderdeel van de collectie van het Schomburg Center for Research in Black Culture.

Op zoek naar wanorde

Dit stuk streeft naar desoriëntatie.

In de rij staan betekent dat je dezelfde kant op kijkt als anderen en mogelijkheden die buiten de lijntjes vallen afwijst.

Richting geven is niet vrijblijvend; het is georganiseerd.

Uit de rij gaan en onze beleefdheid verliezen door lijnen te volgen, verstoort de herhaling van het volgen, waardoor lijnen verdwijnen en nieuwe manieren van zijn ontstaan.

Het is een constante praktijk van niet terugkeren, van afwijken; het is een praktijk omdat we nieuwe oriëntaties krijgen door onbekende patronen te herhalen.

Het is een gevaarlijke praktijk, en ook krachtig.

Wanneer je gedesoriënteerd bent, kom je in een 'conditie van mogelijkheid' terecht — een staat waarin verstarde structuren die onze ervaring vormgeven zichtbaar en kneedbaar worden. Dit opent twee paden: je weg vinden in een wereld zonder lijnen en je thuis voelen in een onbekende intellectuele liminaliteit. Het klinkt als een zware klus; maar je bereikt een punt in het leven waarop het niet alleen moeilijk, maar ook problematisch wordt om terug te vallen op binaire verhoudingen. Dit is innovatie op zijn meest fundamentele manier — innovatie van het zelf.

Dit stuk protesteert tegen zijn eigen lineariteit en het feit dat het een einde heeft. De zoektocht naar wat ik een minimale levensvatbare zachtheid in technologie noem — het uitbreiden van onze cirkel van zorg voorbij rigide grenzen — is net begonnen.

Als je één grens wankel zou kunnen laten worden, welke zou dat dan zijn?