Hitte Is Een Gevangenis

Vrij naar Zoë Schlanger, Medewerker bij Weekly Planet van The Atlantic

Toen ik Mex Müllner op een middag deze week belde, was de temperatuur in zijn kleine Oostenrijkse dorp ongeveer 33 graden Celsius. De 43-jarige zat binnen, want als hij naar buiten ging, zouden zijn spieren niet meer effectief communiceren met zijn hersenen, waardoor hij tijdelijk verlamd zou raken. Müllner heeft multiple sclerose en net als de meeste MS-patiënten heeft hij last van het syndroom van Uhthoff, waarbij blootstelling aan hitte zijn neurologische symptomen verergert. Hij voelt zich als een op afstand bestuurbare auto met een defecte controller, vertelde hij me; de motor en wielen werken prima, maar omdat de controller geen verbinding maakt, rijdt de auto niet.

"Mex" was ooit een bijnaam, maar nu gebruikt hij het als pseudoniem om zijn privéleven te beschermen: hij klaagt de Oostenrijkse regering aan wegens schending van zijn mensenrechten door de klimaatcrisis niet aan te pakken. De zaak ligt bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, waarvan de beslissingen bindend zijn voor de betrokken landen. Mensen wenden zich tot internationale rechtbanken wanneer ze, net als Müllner en zijn advocaat, hun opties bij nationale rechtbanken hebben uitgeput. Het EHRM heeft aangegeven dat het Müllners zaak serieus neemt door deze te markeren voor prioriteitsbeoordeling, aldus Michaela Krömer, Müllners advocaat.

De zaak is onderdeel van een reeks recente rechtszaken over klimaat, waarin wordt getest hoe de wet kan worden gebruikt om te pleiten voor een sterker klimaatbeleid. Wereldwijd zijn klimaatzaken sinds 2017 meer dan verdubbeld; alleen al vorig jaar werden er 230 aangespannen. Maar de zaak van Müllner is uniek en opvallend intiem. Als de zaak doorgaat, is hij de eerste persoon die een rechtszaak krijgt in een klimaatzaak bij het EHRM. Alle advocaten waarmee ik voor dit verhaal sprak, denken dat hij waarschijnlijk de eerste persoon ter wereld zal zijn wiens persoonlijke schade door klimaatverandering wordt erkend als een schending van hun mensenrechten.

Müllner v. Oostenrijk benadrukt het directe verband tussen gezondheid en klimaatverandering. Hitte kan een groot aantal medische aandoeningen verergeren, zo uiteenlopend als diabetes en depressie, en voor Müllners ziekte is het de trigger voor grotere nood. Tegelijkertijd is Oostenrijk tekortgeschoten in zijn klimaatverbintenissen: het land heeft onlangs een deadline van de Europese Unie gemist voor het indienen van een klimaatplan en zal naar verwachting zelfs de minimale EU-doelstellingen voor emissiereductie missen. De advocaat van Müllner betoogt dat Oostenrijk, door niet adequaat om te gaan met de uitstoot van broeikasgassen, de rechten van Müllner heeft geschonden op grond van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat Oostenrijk heeft geratificeerd en dat "leven, vrijheid en veiligheid" en "respect voor privé- en gezinsleven" beschermt.

(Illustratie door Akshita Chandra / The Atlantic. Bron: Getty.)

De zaak is vergelijkbaar met vele zaken waarin kinderen hun regeringen hebben aangeklaagd, met de bewering dat inactiviteit op het gebied van het klimaat inbreuk maakt op hun recht op een leefbare toekomst. Een dergelijke zaak was net succesvol in Zuid-Korea; een andere, in Duitsland in 2021, dwong de regering om een ambitieuzer emissiereductiedoel te stellen, op grond van het feit dat de vorige doelstelling toekomstige generaties oneerlijk belastte. Maar voor Müllner gebeurt de schade nu. Zijn ziekte berooft hem elk jaar een beetje meer van zijn motorische functies, maar de hitte is de reden dat hij op deze zomermiddag niet naar buiten kan.

Müllner kreeg de diagnose MS toen hij 23 was. In het begin kon hij nog rennen en honkbal spelen, in een club die hij was begonnen met vrienden die een paar knuppels en wanten hadden meegenomen van een vakantie in de VS. Een paar jaar na zijn diagnose maakte hij het honkbalveld klaar voor de winter op een koude herfstdag. Toen hij thuiskwam, nam hij een warm bad om op te warmen, klom erin en realiseerde zich dat hij er niet uit kon klimmen. De controller was losgekoppeld van de auto. Hij moest het water aftappen en wachten tot zijn lichaam was afgekoeld voordat hij uit bad kon stappen. Sindsdien is de hitte een gevangenis.

Bij koud weer kan hij lopen met behulp van krukken. Maar als de temperatuur richting de 25 graden Celsius gaat, moet hij een rolstoel gebruiken. Bij die temperatuur of hoger kan hij helemaal niet meer bewegen. In de zomer brengt hij de hele dag binnen door. Maar zelfs de nacht biedt soms geen verlichting meer. De Oostenrijkse nationale weerdienst meldt dat er meer zomernachten zijn geweest waarin de temperaturen niet onder de 68 graden zakten, de grens waarbij Müllner zegt dat hij de effecten van het syndroom van Uhthoff kan gaan voelen. Op dit moment wacht hij op een herfstkoude. Maar in deze eerste dagen van september heeft een groot deel van het land te kampen gehad met een hittegolf. Oostenrijk wordt, net als de meeste andere plekken op aarde, steeds warmer en het is zelfs sneller opgewarmd dan het wereldwijde gemiddelde. Het jaarlijkse aantal dagen boven de 77 graden is bijna verdubbeld in Müllners leven, aldus de klacht. Deze juli was de op één na warmste juli in de laaglanden van het land ooit gemeten. "De regering slaapt en doet niets", zei Müllner. Hij is dankbaar voor het universele gezondheidssysteem van het land, dat zijn ziekte heeft behandeld, maar begrijpt niet waarom Oostenrijk het recht op een leefbaar klimaat niet zo serieus neemt. De rest van het land lijkt het daarmee eens te zijn; de meerderheid van de Oostenrijkers wil dat het land meer doet, volgens een onderzoek van de Europese Investeringsbank uit 2021.

Dezelfde rechtbank die de zaak van Müllner behandelde, hoorde onlangs een andere, aangespannen door een vereniging van oudere vrouwen die zich zorgen maken over klimaatverandering (en gesteund door Greenpeace), die Zwitserland op soortgelijke gronden aanklaagde. Ouderen, en oudere vrouwen in het bijzonder, zijn kwetsbaarder dan andere groepen voor extreme hitte. Het EHRM oordeelde dat de vier vrouwen die de zaak aanspanden geen rechtspositie hadden als individu, maar dat het collectief waartoe ze behoorden, een samenleving van meer dan 2000 KlimaSeniorinnen, dat wel had. En het feit dat Zwitserland er niet in slaagde zijn steentje bij te dragen om te voorkomen dat de opwarming van de aarde meer dan 1,5 graden Celsius zou bedragen, het doel dat is gesteld in het Akkoord van Parijs, was een schending van de mensenrechten, aldus het hof.

Maar door de individuele zaken van de vrouwen af te wijzen, legde het hof de lat heel hoog voor het bepalen van een echt klimaatslachtoffer, vertelde Andreas Müller, hoogleraar mensenrechtenrecht aan de Universiteit van Bazel, mij. Vrijwel iedereen kan beweren dat zijn leven wordt aangetast door klimaatverandering, omdat dat op de een of andere manier waarschijnlijk ook zo is; om een stortvloed aan zaken te voorkomen, moeten rechtbanken een drempel instellen. Via Müller zal het hof "moeten bepalen of de norm überhaupt kan worden gehaald", aldus Müller. De link tussen stijgende temperaturen en zijn handicap is zo duidelijk dat als de rechtbank hem niet als direct slachtoffer van klimaatverandering beschouwt, misschien niemand in aanmerking komt. "Ik vermoed dat hij een goede kans maakt om geaccepteerd te worden."

Oostenrijk heeft nog niet formeel gereageerd op de rechtbank, maar het land zal waarschijnlijk betogen dat het voldoet aan de EU-doelstellingen, aldus verschillende advocaten. Als dat argument de rechtbank niet overtuigt en Müllner wint, dan zou Oostenrijk gedwongen kunnen worden om zijn klimaatwetten te verscherpen, waardoor toekomstige eisers meer brandstof krijgen om te beweren dat de EU-doelstellingen niet voldoende zijn om te voldoen aan de klimaatverplichtingen van de leden. Het zou een sneeuwbaleffect kunnen hebben. "De Europese landen zijn erg nerveus over het feit dat bepaalde zaken verloren gaan," aldus Müller.

Er zou echter niets veranderen aan Müllners leven: de wereld is al te veel opgewarmd voor hem. En een overwinning op zichzelf zou ook de koers van klimaatverandering niet veranderen: Oostenrijk is verantwoordelijk voor minder dan een kwart procent van de wereldwijde emissies. Maria Antonia Tigre, directeur van wereldwijde klimaatveranderingsprocessen bij het Sabin Center van Columbia Law School, was openhartig over het gebruik van deze zaken: "Ze zijn marginaal; ze gaan niet de veranderingen van de omvang brengen die we nodig hebben", zei ze. Maar elk is onderdeel van een grotere strategie om landen te dwingen klimaatverandering agressiever aan te pakken. Meer klimaatprocessen kunnen landen ertoe aanzetten hun wetten te veranderen om verdere juridische conflicten te voorkomen, zei Tigre. Meer spraakmakende zaken kunnen het voor landen moeilijker maken om zwakke voorstellen te doen bij internationale klimaatonderhandelingen. Het is allemaal een drukcampagne, en drukcampagnes kunnen werken.

Müllner werkte vroeger als energieconsultant, dus klimaatverandering zat al in zijn gedachten voordat het zo veel in het nieuws was. Hij raakte betrokken bij klimaatprocessen nadat hij een oproep zag die Krömer, nu zijn advocaat, had geplaatst via de MS Society of Austria. Hij reageerde binnen een dag. Hij ziet deze zaak als zijn burgerplicht. Iedereen wordt in meer of mindere mate getroffen door klimaatverandering, en "als mensen met een beperking een probleem hebben, kun je er zeker van zijn dat alle andere mensen over een paar jaar hetzelfde probleem zullen hebben", vertelde hij me. Mensen met een beperking lopen twee tot vier keer meer kans om gewond te raken of te sterven bij een klimaatgebeurtenis, zoals een hittegolf of overstroming. Maar weinig mensen hebben de juiste mix van specifieke schade geleden om een voorzichtige rechtbank te overtuigen. "Het is mijn rechtszaak omdat ik mijn problemen met de hitte heb kunnen bewijzen. Ze zijn medisch bewezen", zei hij. "Daarom kan ik naar de overheid gaan en zeggen: 'Doe alsjeblieft iets.'" Andere mensen willen misschien dit soort zaken aanspannen, maar dat kunnen ze niet. Hij kan het wel, dus hij is het.