Het Tegengif Voor Digitale Disconnectiviteit
De paradoxen van het informatietijdperk doen de geest zwemmen. Hoe meer we geïnformeerd zijn, hoe meer we gedesoriënteerd raken. Hoe meer we ons verbinden, hoe meer we verdeeld zijn. Hoe meer nieuwe inhoud er is om te consumeren, hoe minder we ooit tevreden zijn. Hoe sneller het netwerk, hoe korter onze aandachtsspanne wordt.
We hebben een filosoof nodig om dit allemaal op een rijtje te zetten. Gelukkig is er zo'n denker voor onze tijd op het toneel verschenen: Byung-Chul Han, auteur van indringende meditaties over de digitale samenleving als "The Burnout Society" en "The Disappearance of Rituals."
"Bits of information provide neither meaning nor orientation," merkt Han op in een interview met Noema deze week. "Ze stollen niet tot een verhaal. Ze zijn puur additief. Vanaf een bepaald punt informeren ze niet meer - ze vervormen."
De manier waarop informatie nu door de samenleving stroomt is ook corrosief.
"Digitale communicatie leidt de communicatiestromen om. Informatie wordt verspreid zonder een publieke sfeer te vormen," zegt de in Zuid-Korea geboren Duitse filosoof. "Ze wordt geproduceerd in privéruimtes en verspreid naar privéruimtes. Het web creëert geen publiek." Integendeel: "De informatisering van de werkelijkheid leidt tot de atomisering ervan - gescheiden sferen van wat voor waar wordt gehouden." In plaats van de basis voor een gemeenschappelijk verhaal, wordt de waarheid een subjectieve projectie van degenen die van elkaar geïsoleerd zijn.
Hij gaat verder: "Dit heeft zeer nadelige gevolgen voor het democratisch proces. Sociale media intensiveren dit soort communicatie zonder gemeenschap. Je kunt een publieke sfeer niet smeden uit beïnvloeders en volgers."
Volgens Han valt dit fragmentarische karakter van peer-to-peer communicatie samen met en voedt het de erosie van de pijlers van cohesie die gemeenschappen ooit bijeenhielden. "Het naar binnen gekeerde, narcistische ego met louter subjectieve toegang tot de wereld is niet de oorzaak van sociale desintegratie, maar het resultaat van een noodlottig proces op het objectieve niveau. Alles wat bindt en verbindt is aan het verdwijnen. Er zijn nauwelijks nog gedeelde waarden of symbolen, geen gemeenschappelijke verhalen die mensen verenigen."
Voor Han zijn de traditionele rituelen die ooit een stichtende oriëntatie voor de samenleving vormden, door de moderniteit afgedankt als afgezaagde gebruiken uit het verouderde verleden. Het verleden kan niet tot leven worden gewekt, maar, zoals Han zegt: "Wat we het meest nodig hebben zijn tijdelijke structuren die het leven stabiliseren. Wanneer alles van korte duur is, verliest het leven alle stabiliteit. Stabiliteit komt over lange perioden: trouw, banden, integriteit, engagement, beloften, vertrouwen. Dit zijn de sociale praktijken die een gemeenschap bijeenhouden. Ze hebben allemaal een ritueel karakter. Ze vergen allemaal veel tijd. De huidige terreur van het kortetermijndenken - dat wij, met fatale gevolgen, verwarren met vrijheid - vernietigt de praktijken die tijd vergen. Om deze terreur te bestrijden, hebben we een heel andere tijdspolitiek nodig."
Han kijkt naar cultuur voor het herstel van een gevoel van stabiliteit temidden van de aanval van versnelde digitale tijd. "Culturele evenementen zoals theater, dans en zelfs voetbal hebben een ritueel karakter. De enige manier waarop we de gemeenschap nieuw leven kunnen inblazen is via rituele vormen. Vandaag de dag wordt cultuur uitsluitend bijeengehouden door instrumentele en economische relaties. Maar dat sticht geen gemeenschappen - het isoleert mensen. Kunst in het bijzonder zou een centrale rol moeten spelen in de revitalisering van rituelen."
Tim Gorichanaz schrijft in Noema ook dat het dichotome binaire denken dat in digitale communicatie is gecodeerd, onze culturele capaciteit voor contextueel vertellen, reflectie en empathie bij het verwerken van informatie verdringt. We hebben tegenwoordig zo'n gebrek aan deze eigenschappen, merkt hij op, dat we potentiële helden die door navolging morele vezels in de samenleving zouden kunnen weven, al afbreken voordat we ze kunnen laten staan.
Terwijl de filosoof Han naar de kunst kijkt om een cultuur van samenhang te herstellen, ziet Gorichanaz enige belofte in wat hij "trage technologie" noemt.
"De digitale revolutie heeft ons begrip van het verhaal door elkaar geschud, maar er zijn nieuwe technologieën die ons kunnen helpen de context te recontextualiseren in plaats van te decontextualiseren", schrijft hij. "Are.na, bijvoorbeeld, is een online platform om items die je online vindt te bookmarken en er verbanden tussen te leggen. Het beschrijft zichzelf als 'Tumblr meets Wikipedia'. Gebruikers bouwen 'kanalen' door dingen toe te voegen die ze vinden - links, tekst, video - waardoor verhaallijnen kunnen ontstaan. Roam Research is een soortgelijk platform, een app voor het maken van notities die het mogelijk maakt om complexe koppelingen te maken tussen stukjes content, waardoor dynamische netwerken en hiërarchieën van informatie ontstaan."
Hij concludeert: "Maatschappelijk gezien hebben we dergelijke technologieën nodig voor het publiek, misschien ingebouwd in de sociale-mediaplatforms die voor zovelen van ons de de-facto online huiskamers zijn geworden. We hebben context nodig voor de stortvloed aan informatie die onze kant op komt."
Ritueel. Verhalend. Context. Tijdelijke stabiliteit. Kortom, alles wat ontbreekt in het verbonden isolement van digitale disconnectiviteit is het tegengif voor de aantasting van de gemeenschap. Het herstel van de cultuur uit de greep van het subjectivisme en de versnippering ervan in ongelijksoortige stukjes informatie is de ontzagwekkende uitdaging van de kunst - en de technologie - in de volgende wending van het digitale tijdperk.