Een Ander Soort Democratische Toekomst

"De grote belofte van robuuste burgerparticipatie," merkt het rapport van het Berggruen Instituut van 2020 op over "Vernieuwing van de democratie in het digitale tijdperk", "is dat het innovatieve oplossingen kan genereren voor dringende publieke problemen en de gevestigde orde van georganiseerde speciale belangen kan doorbreken" die de neiging hebben om representatief bestuur te domineren dat wordt gekozen door middel van periodieke verkiezingen.

Evenzo schrijft Kalypso Nicolaïdis in Noema: "Collectieve intelligentie vergroot ons begrip en vermogen tot sociale innovatie. Inclusiviteit koopt intelligentie."

Een dergelijke grotere betrokkenheid van de burgers kan echter alleen effectief zijn als zij zijn toegerust met het vermogen om kennis en deskundigheid in te brengen in de kwesties die aan de orde zijn, en tegelijkertijd zijn ingebed in institutionele regelingen die de beredeneerde praktijken van onderhandeling en compromis mogelijk maken en aanmoedigen. Kortom, participatie die populisme vermijdt door geïnformeerde beraadslaging in een onpartijdige ruimte die geïsoleerd is van de koorts van verkiezingswedstrijden.

Claudia Chwalisz geeft deze week in Noema een overzicht van de golf van experimenten met deze "nieuwe, niet-electorale opvatting van democratische vertegenwoordiging" die het Westen overspoelt. 

"Het huidige democratische systeem voor het nemen van publieke beslissingen - verankerd in het kortetermijndenken van verkiezingen en de naar binnen gerichte logica van politieke partijen - heeft perverse prikkels die actie verhinderen, polarisatie verergeren en wantrouwen aanwakkeren," schrijft ze. 

Volgens Chwalisz zou de alternatieve weg naar een regeringsconsensus bestaan uit wijdverspreide volksvergaderingen, zoals we die in Ierland hebben gezien over abortus of in Frankrijk over klimaatactie. In plaats van zich verkiesbaar te stellen voor een gekozen ambt, worden burgers geselecteerd via een willekeurig proces dat het profiel van het politieke lichaam in het algemeen weerspiegelt, net als een jury, om kwesties aan te pakken waarvoor gekozen wetgevende lichamen te zeer verstrikt zijn in urgentie of te zeer verscheurd zijn door partijdigheid om op te lossen. 

"In de afgelopen vier decennia", zo meldt zij, "zijn honderdduizenden mensen over de hele wereld door staatshoofden, ministers, burgemeesters en andere overheidsinstanties uitgenodigd om lid te worden van meer dan 500 burgervergaderingen en andere overlegprocessen om de beleidsvorming te informeren. De gewone burger heeft belangrijke beslissingen genomen over strategische plannen voor een periode van 10 jaar en 5 miljard dollar, strategieën voor investeringen in infrastructuur voor een periode van 30 jaar, de aanpak van online haatzaaien en pesterijen, preventieve maatregelen tegen overstromingen, de verbetering van de luchtkwaliteit, de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en vele andere kwesties.

Rekening houdend met deze beste praktijken over de hele wereld, pleit Chwalisz ervoor dat er nu genoeg ervaring is opgedaan om burgervergaderingen te institutionaliseren als een permanent kenmerk van democratieën dat naast verkozen wetgevende lichamen zou staan.

"Hoewel burgervergaderingen vandaag de dag vooral adviserend van aard zijn en een aanvulling vormen op onze bestaande electorale instellingen," stelt ze, "is het niet onmogelijk om ons een toekomst voor te stellen waarin bindende bevoegdheden naar deze instellingen verschuiven - of waarin ze op de langere termijn misschien zelfs de gevestigde bestuursorganen vervangen. Recente opiniepeilingen in Frankrijk, Duitsland, Italië en het Verenigd Koninkrijk wijzen in die richting. Terwijl slechts een derde van de mensen in deze landen vindt dat de overlegdemocratie moet worden geïnstitutionaliseerd, is ongeveer twee derde er voorstander van om de regering te verplichten de aanbevelingen van burgervergaderingen uit te voeren.  

Zoals Chwalisz meldt, heeft de stad Parijs in 2021 een vice-burgemeester voor burgerparticipatie aangesteld en een permanente burgervergadering opgericht om begrotings- en stedenbouwkundige kwesties te bespreken. De regio Ostbelgien in België heeft ook een permanente, agendabepalende burgerraad ingesteld om eenmalige burgervergaderingen bijeen te roepen die tot dusverre beleidsvoorstellen hebben gedaan, variërend van het welzijn van gezondheidswerkers tijdens COVID tot betaalbare en duurzame huisvesting. In het Belgische geval is het verkozen parlement verplicht de aanbevelingen van de burgers uit te voeren of publiekelijk uit te leggen waarom het dat niet doet. 

Een andere iteratie van niet-electorale vertegenwoordiging moet worden overwogen op plaatsen, zoals Californië, waar directe democratie - het terugroepen van verkozen ambtenaren, referenda om wetten in te trekken en initiatieven om wetten te maken - het politieke leven domineert. In dit geval is de openbare stemming bindend. Maar door het ontbreken van overleg over de maatregelen die aan het publiek worden voorgelegd, bijvoorbeeld via een burgerpanel of agendabepalende vergaderingen, wordt het proces meestal gekaapt door populistische kortetermijnpassies of georganiseerde speciale belangen die de tijd en het geld hebben om een electoraat te beïnvloeden dat slecht geïnformeerd is over de gevolgen van zijn stem.

Een ander soort democratische toekomst door overlegpraktijken die de collectieve intelligentie van burgers versterken, krijgt vaste voet aan de grond in de schaduw van een disfunctionele electorale politiek. Naarmate deze praktijken in de komende jaren worden uitgebreid in antwoord op de toenemende vraag naar sociale integratie, zullen zij ongetwijfeld net zo integraal worden voor de praktijk van de liberale democratie als verkiezingen dat zijn geweest. 

vrij naar Nathan Gardels, hoofdredacteur Noema