De Strijd Om Instituten

Vrij naar Nathan Gardels, hoofdredacteur van Noema

Het is een teken van hoe diep de crisis van het bestuur in westerse democratieën is geworden, dat conflicten die niet kunnen worden opgelost door politieke concurrentie, plaatsmaken voor een heroverweging van de oprichtingsgrondwetten en de instellingen die ze legitimiteit verlenen.

In de kern gaat deze crisis over vertrouwen. Zoals de politicoloog Francis Fukuyama heeft betoogd: "Geloof in de corruptie van alle instellingen leidt tot de doodlopende weg van universeel wantrouwen. De Amerikaanse democratie, alle democratie, zal een gebrek aan geloof in de mogelijkheid van onpartijdige instellingen niet overleven; in plaats daarvan zal partijdige politieke strijd elk aspect van het leven doordringen." En dat is ook gebeurd.

Tribunes Of The People

De aanhoudende populistische golf van de afgelopen jaren heeft de crisis niet veroorzaakt. Het is een symptoom van het verval van democratische instellingen die, gevangen door de georganiseerde belangen van een insider-establishment, er niet in slaagden de ontwrichtingen van hyperglobalisering, de verstoringen van snelle technologische verandering en de daarmee gepaard gaande toenemende culturele kloof aan te pakken. Te veel mensen bleven achter en worstelden terwijl anderen floreerden en speelden.

De koortsachtige aanhangers van het populisme vormen een extra gevaar voor het verval en zijn van plan om het kind met het badwater weg te gooien, de integriteit van de instellingen aan te vallen die republieken tegen zichzelf beschermen door middel van checks and balances, of die cruciaal zijn voor het eerlijke bestuur van complexe samenlevingen. De opstand tegen een stervende politieke klasse is een opstand geworden tegen het bestuur zelf en de infrastructuur die daarbij hoort.

Populisten die zichzelf profileren als volkstribunen hebben nog nooit onafhankelijke en onpartijdige instellingen ontmoet waar ze zich gelukkig bij kunnen voelen. In de overtuiging dat ze de belichaming zijn van de wil van de meerderheid, wordt elke beperking van hun macht afgeschilderd als een truc van elites om de massa's onder controle te houden. Wanneer het wordt verankerd met culturele wrok tegen degenen aan de top die neerkijken op het ongesofisticeerde gepeupel dat in de achterbuurten leeft en buiten de modieuze statussfeer valt, heeft anti-elitair sentiment genoeg waarheidswaarde om te blijven hangen.

We hebben versies hiervan gezien in de afgelopen jaren, waarbij de vorige regeringen in Polen en Brazilië, evenals de huidige regering in Israël, hebben geprobeerd de hoogste rechtbanken te politiseren en hun onafhankelijkheid van de machthebbers te beperken. Hongarije onder Viktor Orbán, een regelrechte voorstander van illiberale democratie, heeft hetzelfde gedaan en heeft geprobeerd om onafhankelijke media, denktanks en maatschappelijke organisaties nog verder te onderdrukken.

In Mexico heeft Claudia Sheinbaum, de president-in-spe die eerder dit jaar met overweldigende meerderheid werd gekozen, beloofd het plan van president Andrés Manuel Lopez Obrador voor een volksverkiezing van het Hooggerechtshof van dat land te blijven nastreven, waardoor de invalshoek ervan samenvalt met de belangen van de regeringspartij. Sheinbaum is, net als haar voorganger, ook vastbesloten om de onafhankelijke kiescommissie die toezicht houdt op de peilingen en de stemresultaten certificeert, te ontkrachten.

Institutioneel vandalisme

Nu het Amerikaanse Hooggerechtshof al wordt gedomineerd door ultraconservatieve rechters, hebben aanhangers van Donald Trump hun aandacht gericht op het inperken van de bevoegdheden van wat het "de administratieve staat" noemt - die agentschappen met de discretionaire bevoegdheid onder het wetgevende mandaat om activiteiten van de particuliere sector te reguleren op gebieden van milieueffecten tot voedsel- en medicijnveiligheid tot beursgenoteerde effecten tot het monopolistische gedrag van grote bedrijven. De meeste van deze agentschappen zijn er sinds het begin van de 20e eeuw als reactie van het Progressieve Tijdperk op de enorme ongelijkheid, kinderarbeid, onhygiënische industrie, vriendjescorruptie en roofbaronnen van het ongereguleerde Gilded Age.

Het doel van hedendaagse populisten is om de regelgevende technocratie te verminderen en te politiseren om deze aan hun agenda aan te passen. Het beroemde Project 2025-plan dat de Heritage Foundation heeft opgesteld ter voorbereiding op een nieuw presidentschap van Trump, is zelfs zo ver gegaan om de afschaffing van de National Oceanic and Atmospheric Administration voor te stellen, het belangrijkste orgaan dat klimaatverandering in de gaten houdt, waar ze niet in geloven. Mijn collega Nils Gilman noemt deze onderneming terecht 'institutioneel vandalisme'.

Hoewel de campagne van Trump afstand heeft genomen van de details van Project 2025, die verstandige kiezers in de aanloop naar de verkiezingen in november bang kunnen maken, twijfelen er maar weinigen aan dat het de essentiële routekaart biedt voor actie als de Republikeinen aan de macht komen.

Veranderende grondwetten

Na uitspraken om Roe vs. Wade over abortus te vernietigen, de reikwijdte van regelgevende instanties te beperken en presidentiële immuniteit te codificeren, heeft het besef van wat een overvol Hooggerechtshof betekent president Joe Biden ertoe aangezet om de strijd over instellingen rechtstreeks aan te gaan.

Als laatste poging na zijn aftreden uit de presidentsrace, begint de president aan een quixotische queeste om de impact van recente uitspraken ongedaan te maken en een grondwetswijziging om de werking van het Hooggerechtshof te hervormen. Ten eerste zou hij, met het argument dat "niemand boven de wet staat", de presidentiële immuniteit die onlangs is verleend, intrekken en een "bindende gedragscode" opleggen met strikte ethische richtlijnen die politieke activiteiten door rechters verbieden en transparante openbaarmaking van geschenken vereisen.

De belangrijkste structurele verandering van Bidens voorstel is om de levenslange termijnen af te schaffen en ze te beperken tot 18 jaar, met gestaffelde benoemingen om de twee jaar (wanneer een van de termijnen afloopt) om de blijvende invloed van rechters die door één politiek regime en ideologische overtuiging zijn gekozen, te vermijden. Kortom, een proces dat het hooggerechtshof voortdurend zou ontmantelen in plaats van het uit te nodigen en mogelijk te maken om het te ontmantelen.

Dit is zeker een zware strijd, aangezien het wijzigen van de grondwet een 2/3-stem van beide kamers van het Congres en de goedkeuring van ¾ van alle staatswetgevers zou vereisen.

De achilleshiel van democratieën

"Verdedig de instellingen" is nauwelijks een strijdkreet die de hartstochten van het publiek op dezelfde manier zal aanwakkeren als de instinctieve oproep van demagogen die simpele oplossingen beloven voor complexe problemen, terwijl ze alle tegenslagen aan de buitenwereld of vermeende vijanden van binnenuit toeschrijven. Maar het repareren en herstellen van de integriteit van de infrastructuur van de democratie is de enige weg terug naar vertrouwen. Dat is op korte termijn een hele opgave.

Populaire emotie is de achilleshiel van democratieën. Instellingen die emotie temperen door de koele overweging van onpartijdige rede zijn wat het systeem ten goede laat komen aan iedereen.

Zoals Fukuyama terecht zegt, kunnen democratieën niet overleven zonder ten minste een geloof in de mogelijkheid van onpartijdige platforms voor de rechtsbedeling en het bestuur. Die stelling zal als nooit tevoren op de proef worden gesteld in de strijd om instituties in de komende jaren.