De Duitse Vloek

In de laatste dagen van de Koude Oorlog was de hereniging van Duitsland het belangrijkste twistpunt. Zowel Oost als West vreesden dat het een historische vergissing zou zijn om deze industriële grootmacht, die Europa halverwege de 20e eeuw in puin had gelegd, weer volledig tot een natie te maken.

Margaret Thatcher waarschuwde openlijk dat de herenigde natie, zelfs als ze verstrikt was in Europese instellingen, niet zozeer een geëuropeaniseerd Duitsland zou betekenen als wel een "Duits Europa". Francois Mitterrand vertrouwde er niet op dat de oude vijand van Frankrijk zichzelf in bedwang zou houden als hij weer heel zou worden. De Sovjets hielden vol dat de enige acceptabele regelingen voor hereniging ervoor konden zorgen dat Duitsland nooit meer een militaire bedreiging zou vormen. Een dwingende reden waarom de VS aandrong op een herenigd Duitsland in de NAVO was om zijn ambities als de machtigste speler op het continent te beperken, die anders een recidivist zou kunnen worden.

Duitse leiders na de Koude Oorlog, die hun eigen twijfels koesterden, namen die zorgen ter harte. Ze verankerden hun land niet alleen in de Europese Unie, maar weefden ook banden die hen in alle richtingen bonden. Ze sloten zich nauw aan bij het "nieuwe Rusland" voor een constante levering van goedkope energie en vormden hun economie als een exportplatform voor wat ze produceerden naar een snel moderniserend China, terwijl ze op de Amerikaanse schouders meeliften voor veiligheid als een in wezen pacifistische natie.

Eind jaren negentig en begin jaren 2000 floreerde Duitsland als een van de meest geglobaliseerde en onderling afhankelijke landen op de planeet. Het was een model van hoe te gedijen in een steeds meer geïntegreerde wereld, waarvan iedereen dacht dat het de vorm van de toekomst was die zou komen.

Twee decennia later blijkt die kracht een onverwachte achilleshiel te zijn geweest. De Duitse vloek van vandaag is dat het afhankelijk is geworden van onderlinge afhankelijkheid.

De fundamenten van vrede en welvaart die op zijn wereldwijde banden zijn gebouwd, brokkelen één voor één af, waardoor de huidige regeringscoalitie ten val komt en de politieke stabiliteit in de toekomst wordt bedreigd.

De invasie van Oekraïne heeft zijn pijplijn van goedkope brandstof en holle harmonie met Rusland doorgesneden. Terwijl wijdverbreide isolationistische gerommel Amerika naar binnen keert en zich afkeert van zijn Atlantische verplichtingen, wordt Berlijn gedwongen om te betalen voor zijn eigen verdediging en die van zijn directe omgeving wanneer de Russische beer voor de poort staat. En nu bedreigt een perfecte storm van China's concurrerende technologische vooruitgang en deglobalisering de belangrijkste exportmarkt voor Duitslands kernindustrie en de talloze Mittelstand-leveranciers die ervan afhankelijk zijn.

In de bijna negen decennia van zijn bestaan heeft Volkswagen, het iconische "volksauto"-bedrijf dat in het Hitler-tijdperk werd gelanceerd, nog nooit een fabriek op zijn thuisland gesloten. Nu, onder druk van de opkomst van zware concurrentie binnen China met aantrekkelijke binnenlandse automerken, goedkope Chinese EV-export naar Europese markten en de verschuiving naar klimaatvriendelijke elektrische voertuigen, heeft het management van Volkswagen plannen aangekondigd om drie fabrieken met tienduizenden werknemers te sluiten en de lonen met 10% te verlagen.

China is veruit de grootste exportmarkt van Volkswagen, waar het wereldwijd een op de drie auto's verkoopt. Vorig jaar daalde de verkoop daar echter met 64%, voornamelijk omdat Chinese lokale concurrenten, waaronder fabrikanten van elektrische voertuigen zoals BYD, steeds meer marktaandeel hebben gewonnen naarmate hun auto's aantrekkelijker, technologisch geavanceerder en goedkoper werden dan Europese import. Buitenlandse merken als geheel waren in de eerste acht maanden van 2024 slechts goed voor 37% van de Chinese markt, een daling ten opzichte van 60% in 2020.

Tegelijkertijd blijft het aandeel van China in de EV-markt in Europa groeien en bereikt het 11% in 2024, aangezien Europese bedrijven worstelen met het aanpassen van de nieuwe technologie. Deze evoluerende dynamiek leidde ertoe dat de EU deze maand invoerrechten van 17% tot 35% oplegde aan Chinese merken van elektrische voertuigen, naast het tarief van 10% dat al van kracht was.

Duitse autofabrikanten hebben zich luidkeels uitgesproken tegen deze stap, uit angst dat het Chinese vergeldingsmaatregelen zal uitlokken in een markt die al verzwakt voor hun export. Zoals een analist opmerkte: "De Chinezen zijn zowel de grootste bedreiging als de grootste klant" voor autofabrikanten en hun leveranciers in Europa.

De VW Kever Bug is een Feature

Het is moeilijk te overschatten wat een aardbeving dit is voor zowel het materiële welzijn als de psyche van het volk. De afhankelijkheid van de Chinese markt door Duitse autofabrikanten is de levensader geweest die de afgelopen decennia zijn productiebasis in stand heeft gehouden als een kernkenmerk van het bloeiende sociale marktsysteem van het land. Zoals Gerhard Schroeder, die bekend stond als de “Auto Kanzler” (“autokanselier”) toen hij van 1998 tot 2005 aan de macht was, in 2011 zei in een stadhuis van het Berggruen Instituut in Berlijn: “Er kan geen middenklasse of verzorgingsstaat zijn zonder productie.” In 2023 bood de auto-industrie werk aan 780.000 werknemers.

Duitsland zit gevangen in de drievoudige ondeugd van de deglobalisering, waarbij de mate van integratie tussen het Westen en China zelf het terrein is van geopolitieke strijd; hevig concurrerende markten waar het opkomende protectionisme de deur nog niet heeft dichtgedaan; en de ontwrichtende energietransitie in een industrie die ooit zo gemakkelijk werd gedomineerd door zijn productievermogen.

Het is een grote historische ironie dat een vermaande natie die zichzelf herbouwde na de zelfvernietiging van de oorlog op basis van de vreedzame banden van onderlinge afhankelijkheid met anderen, nu het slachtoffer is van zijn succes. Laten we hopen dat het lot van Duitsland geen voorbode is van een wereld die terugkeert naar de omstandigheden van de 20e eeuw die zijn leiderschap na de Koude Oorlog probeerde te herstellen en nooit meer te herhalen.

Vrij naar Nathan Gardels, hoofdredacteur van Noema, 16 november 2024
GEPUBLICEERD DOOR HET BERGGRUEN INSTITUUT
Bekijk het overzicht hier in uw browser. Bezoek Noema Magazine op noemamag.com