Chili's Heruitvinding van Democratie

Bij een beschouwing van het revolutionaire moment heeft Vladimir Lenin ooit de beroemde opmerking gemaakt dat er tientallen jaren niets kan gebeuren, maar dat tientallen jaren in een week kunnen gebeuren. Op andere momenten kan het decennia duren voor de traag bewegende dialectiek van sociale en politieke transformatie die tegenstellingen verzoent, zich ontvouwt. Dit is het geval geweest in Chili.

Dat stukje natie van 19 miljoen mensen aan de Stille Oceaan in Zuid-Amerika is in de afgelopen halve eeuw veranderd van een van de wreedste dictaturen op het westelijk halfrond onder Generaal Augusto Pinochet in het huidige historische moment waarop de burgers meer dan waar ook ter wereld het recht hebben om de regels op te stellen volgens welke zij zichzelf in een nieuwe grondwet zullen besturen.

Toen ik in 1994 Patricio Aylwin bezocht, de eerste burgerpresident die na de dictatuur van Pinochet werd verkozen, was zijn mandaat om een diep verscheurd en gewond land te herstellen door middel van "overgangsjustitie" die rekenschap zou afleggen voor degenen die aan de verkeerde kant van de macht stonden en door de militaire junta waren "verdwenen". Nu, in 2022, is een grondwettelijke conventie, die zal uitmonden in een volksreferendum in september om een nieuwe grondwet goed te keuren of te verwerpen, een radicale oefening in het bevorderen van de inclusieve verschijning van de burgers in hun geheel als de directe auteurs van hun eigen lot.

In plaats van de gebruikelijke elitaire verdachten en zittende politici bijeen te brengen om het toekomstige kader voor het bestuur van de natie op te stellen, heeft het publiek na de burgerlijke onlusten in 2019 in een volksraadpleging gestemd om de taak aan het politieke lichaam zelf over te dragen.

"De conventie is het meest representatieve orgaan in de geschiedenis van Chili", schrijft Steven Hill in Noema. "Niet alleen is de helft van de afgevaardigden vrouw, maar veel van de leden zijn voor het eerst ambtsdrager, waaronder schoolmeesters, winkeleigenaren, dierenartsen, tandartsen, maatschappelijk werkers, gemeenschapsactivisten, een automonteur, een diepzeeduiker, een plattelandschirurg, een beroepsschaker en een huisvrouw. De gemiddelde leeftijd van de gekozen leden is 44,5 jaar (de gemiddelde leeftijd van een Amerikaanse senator is daarentegen 64,3 jaar), terwijl het oudste lid 81 is en het jongste 21 jaar".

Om te zorgen voor een zo breed mogelijke vertegenwoordiging via de verkiezing van 155 congresafgevaardigden door middel van evenredige vertegenwoordiging, zoals Hill uitlegt, "heeft Chili 17 zetels gereserveerd voor 10 verschillende inheemse groepen, gewogen naar de grootte van elke groep, waardoor ze een aandeel in de congresafgevaardigden krijgen (11%) dat ongeveer gelijk is aan hun aandeel in de nationale bevolking ... om te zorgen voor een gelijke vertegenwoordiging van mannen en vrouwen in de conventie, moesten alle partijen en allianties een lijst van kandidaten presenteren, afgewisseld naar geslacht. Bovendien moest elke kandidatenlijst garanderen dat ten minste 5% van de namen kandidaten met een handicap waren.

Dit proces werd verder ondersteund door verschillende volksinitiatieven en volksvergaderingen in het hele land, samen met geavanceerde digitale overlegfora en open onlineprogramma's voor gekwalificeerde voorstellen die door de afgevaardigden in overweging konden worden genomen bij het opstellen van de nieuwe oprichtingsakte. Chili heeft de hoogste internetpenetratie - 90% van de bevolking - in Latijns-Amerika.

Critici vrezen dat de kakofonie van stemmen en de wirwar van tegenstrijdige belangen die een dergelijk radicaal inclusief project met zich meebrengt, zo ver zullen afdwalen van de kerntaak, namelijk het ontwerpen van institutionele structuren en normen, dat consensus onbereikbaar zal blijken. De voorstanders zijn ervan overtuigd dat een dergelijke integratie de enige manier is om de breuk van wantrouwen tussen het publiek en zijn instellingen van zelfbestuur, die alle democratieën vandaag de dag teistert, te helen.

Het belang van de uitkomst van Chili's grote experiment kan niet genoeg worden benadrukt. In een tijd waarin autocraten elders in de wereld weer in opmars zijn, is Chili's ervaring de kroniek van een toekomst die door zijn eigen verleden is voorspeld: "We zijn daar geweest, hebben dat gedaan, en het werkt niet." Het enige alternatief voor open samenlevingen in de 21e eeuw is de democratie opnieuw uit te vinden door de burgers zelf bij het bestuur uit te nodigen.

Vrij naar Nathan Gardels, hoofdredacteur Noema